JUK P`ISQU CHIRI JALLP`AMANTA CHAMUN
Sukhayan phanita, ancha rupharimusantin juk machu ch`aki sach`aman, juk k`acha p`isqu sayk`usqa chamun. Payqa q`illu pukarasqa jina kasqa.
Kukutapis rikunkuman jina, p`isqukunaqa maychaytapuni ch`aqwarinku, phawarinku, siwirinku ima. waq p`isqukuma
jamunankupaq.
Qutupi kaspa, hornero p`isquqa, chay k`acha p`isqutaqa, jinata tapurisqa.
¿Pitaq kanki?, ¿maymanta jamuchkanki?.
Quri p`isqu kani, chiri jallp`amanta jamuni, k`uñi llaqtaman risarqani paytaykamuni sina. Nin.
P`isqukunaqa sumaq qhawariytawan ch`insitumanta k`askaykurinku.
Hornero p`isquqa tatankupis kanman jina. Parlarin.
Quri p`isqu, ama kharkariychu, sumaq jamusqa kanki, ñuqa wasiyman apasqayki, chanta k`aya ch`aqwarisunchik.
Quri p`isquqa, horneroman chimpaytawan uqllaykuspa -nin-.
Pachi niykichis. qhaya yachachisqaykichik imaynatachus ñuqayku kawsakuyku.
Niran p`unchawyamusaqtin hornerowan quri p`isquwan sach`ach`apiqa puriykachachkanku.
P`isqukuna qutuchakuspa, suyasanku imatachus ninqa quri p`isquqa.
Uyariwaychis p`isqu masikuna: jaqay chiri jallp`apiqa kawsayku chay “suma qamaña” nisqapi.
Suma qamaña niyta munan, sumaq kawsay, chaypaq yachana tiyan:
Juk. Yachay mikhuyta
Iskay. Yachay upyayta
Kimsa. Yachay Tusuyta
Tawa. Yachay puñuyta
Pichqa. Yachay llamk`ayta
Suqta. Yachay llup`iyta
Qanchis. Yachay t`ukuyta
Pusaq. Yachay munayta ,munachikuyta ima
Jisq`un. Yachay uyariyta
Chunka. Yachay parlayta
Chunka jukniyuq. Yachay musquyta
Chunka iskayniyuq. Yachay puriyta
Chunka kimsayuq. Yachay quyta, jap`ikuyta ima.
Wawqisniy chayjina jaqay chiri llaqtakunapiqa sumaq kawsayqa.
Tukuy p`isqukunaqa allintapuni kusirikuspa pachinchanku quri p`isqutaqa.
Honero p`isquqa tatajina, nin:
Ñuqaypupis jinata kawsasqayku.
YACHANA TIYAN
"IMACHUS SUMA QAMAÑA, SUMAQTA KAWSANAPAQ”
UN PÁJARO LLEGÓ DE TIERRAS FRÍAS
En horas de la tarde cuando hacía mucho calor, llegó cansado un pájaro muy bonito a un árbol seco y viejo. Él era amarillo rojizo.
Como si hubieran visto a un fantasma, los pájaros hicieron mucha bulla, volaban, silbaban para que vengan otros pájaros.
Reunidos en grupo, el pájaro hormero pregunto al pájaro bonito:
¿Quién eres?, ¿de dónde vienes?
Soy pájaro de oro, vendo de las tierras frías, estaba yendo a pueblo caliente, parece que me equivoqué. Dijo.
Los pájaros mirándole muy buen, en silencio se acercaron.
El pájaro hornero como si fuera el padre, habló.
Pájaro de oro no tengas miedo eres bienvenido, te llevaré a mi casa y mañana hablaremos.
El pájaro de oro se acercó al hornero y abrazándole dijo: les
agradezco y mañana les enseñaré cómo vivimos nosotros.
Antes que amanezca el hornero y el pájaro de oro paseaban en el bosque.
Los pájaros reunidos esperaron lo que diría el pájaro de oro.
Escúchenme hermanos pájaros, allá en las tierras frías vivimos en el “suma qamaña”
El suma qamaña quiere decir vivir bien y para eso debemos saber:
1. Saber comer
2. Saber beber
3. Saber danzar
4. Saber dormir
5. Saber trabajar
6. Saber meditar
7. Saber pensar
8. Saber amar y ser amado
9. Saber escuchar
10. Saber hablar
11. Saber soñar
12. Saber caminar
13. Saber dar y saber recibir.
Hermanos, así es el vivir bien en los pueblos fríos.
Todos los pájaros bien alegres agradecieron al pájaro de oro.
El hornero como padre, dijo:
Nosotros también viviremos así.
"PARA VIVIR BIEN TENEMOS QUE SABER QUE ES SUMA QAMAÑA”